Prontuario minimo di metrica eolica

L. Alma-Tadema, Sappho and Alcaeus, 1881, Walters Art Museum (Baltimora)

Scheda molto schematica per leggere
strofe saffiche e alcaiche

L'elogio di Atene nelle parole di Pericle

Testo greco di Tucidide II, 36-41

Hrevin Khalaf

Frammenti di Archiloco - lettura

Moneta d'argento da Paros, 200 a.C. ca. Archiloco seduto, con lira e plettro. 
Immagine tratta dall'art. di G. Nagy https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/picturing-archilochus-as-a-cult-hero/

La scansione e la lettura si devono alla dott. Cristiana De Luca (Università di Pisa) che ringrazio per il valido contributo.


Per alcuni frammenti, si può vedere analisi metrica e lettura anche nel prezioso Poesialatina del prof. Giuseppe Frappa, sotto la voce Archiloco, in Testi greci interattivi, 
a questo link:
http://www.poesialatina.it/_ns/Greek/tt2/p/Elenco.html

Fr. 1 W. - distico elegiaco                                               fr. 1 lettura                                      

εἰμὶ δ' ἐγὼ θεράπων μὲν Ἐνυαλίοιο ἄνακτος      

   καὶ Μουσέων ἐρατὸν δῶρον ἐπιστάμενος                                     

Fr. 2 W. - distico elegiaco                                               fr. 2 lettura

ἐν δορὶ μέν μοι μᾶζα μεμαγμένη, ἐν δορὶ δ' οἶνος

   Ἰσμαρικός· πίνω δ' ἐν δορὶ κεκλιμένος

Fr. 5 W. - distici elegiaci                                                 fr. 5 lettura

ἀσπίδι μὲν Σαΐων τις ἀγάλλεται, ἣν παρὰ θάμνωι,

   ἔντος ἀμώμητον, κάλλιπον οὐκ ἐθέλων·

αὐτὸν δ' ἐξεσάωσα. τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκείνη;

   ἐρρέτω· ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.

Fr. 13 W. - distici elegiaci                                               fr. 13 lettura

κήδεα μὲν στονόεντα Περίκλεες οὔτέ τις ἀστῶν

   μεμφόμενος θαλίηις τέρψεται οὐδὲ πόλις·

τοίους γὰρ κατὰ κῦμα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης

   ἔκλυσεν, οἰδαλέους δ' ἀμφ' ὀδύνηις ἔχομεν

πνεύμονας. ἀλλὰ θεοὶ γὰρ ἀνηκέστοισι κακοῖσιν                5

   ὦ φίλ' ἐπὶ κρατερὴν τλημοσύνην ἔθεσαν

φάρμακον. ἄλλοτε ἄλλος ἔχει τόδε· νῦν μὲν ἐς ἡμέας

   ἐτράπεθ', αἱματόεν δ' ἕλκος ἀναστένομεν,

ἐξαῦτις δ' ἑτέρους ἐπαμείψεται. ἀλλὰ τάχιστα

   τλῆτε, γυναικεῖον πένθος ἀπωσάμενοι.                           10

Fr. 19 W. - trimetri giambici                                            fr. 19 lettura

"οὔ μοι τὰ Γύγεω τοῦ πολυχρύσου μέλει,

οὐδ' εἷλέ πώ με ζῆλος, οὐδ' ἀγαίομαι

θεῶν ἔργα, μεγάλης δ' οὐκ ἐρέω τυραννίδος·

ἀπόπροθεν γάρ ἐστιν ὀφθαλμῶν ἐμῶν."

Fr. 114 W. - tetrametri trocaici catalettici                     fr. 114 lettura                    

οὐ φιλέω μέγαν στρατηγὸν οὐδὲ διαπεπλιγμένον

οὐδὲ βοστρύχοισι γαῦρον οὐδ' ὑπεξυρημένον,

ἀλλά μοι σμικρός τις εἴη καὶ περὶ κνήμας ἰδεῖν

ῥοικός, ἀσφαλέως βεβηκὼς ποσσί, καρδίης πλέως.

Fr. 118 W. - tetrametri trocaici catalettici                    fr. 118 lettura 

εἰ γὰρ ὣς ἐμοὶ γένοιτο χεῖρα Νεοβούλης θιγεῖν.

Fr. 122 W. - tetrametri trocaici catalettici                    fr. 122 lettura

χρημάτων ἄελπτον οὐδέν ἐστιν οὐδ' ἀπώμοτον

οὐδὲ θαυμάσιον, ἐπειδὴ Ζεὺς πατὴρ Ὀλυμπίων

ἐκ μεσαμβρίης ἔθηκε νύκτ', ἀποκρύψας φάος

ἡλίου λάμποντος, λυγρὸν†δ' ἦλθ' ἐπ' ἀνθρώπους δέος.

ἐκ δὲ τοῦ καὶ πιστὰ πάντα κἀπίελπτα γίνεται                      5

ἀνδράσιν· μηδεὶς ἔθ' ὑμέων εἰσορέων θαυμαζέτω

μηδ' ἐὰν δελφῖσι θῆρες ἀνταμείψωνται νομὸν

ἐνάλιον, καί σφιν θαλάσσης ἠχέεντα κύματα

φίλτερ' ἠπείρου γένηται, τοῖσι δ' ὑλέειν ὄρος.

Fr. 126 W. - tetrametri trocaici catalettici                      fr. 126 lettura

ˉ ˘ ˉ ˉ^̆ ˉ ˘ ˉ ˉ^̆ ἓν δ' ἐπίσταμαι μέγα,

τὸν κακῶς ‹μ'› ἔρδοντα δεινοῖς ἀνταμείβεσθαι κακοῖς.

Fr. 128 W. - tetrametri trocaici catalettici                       fr. 128 lettura

θυμέ, θύμ', ἀμηχάνοισι κήδεσιν κυκώμενε,

ἀναδευ δυσμενῶν†δ' ἀλέξεο προσβαλὼν ἐναντίον

στέρνον ἐνδοκοισιν ἐχθρῶν πλησίον κατασταθεὶς

ἀσφαλέως· καὶ μήτε νικέων ἀμφάδην ἀγάλλεο,

μηδὲ νικηθεὶς ἐν οἴκωι καππεσὼν ὀδύρεο,                       5

ἀλλὰ χαρτοῖσίν τε χαῖρε καὶ κακοῖσιν ἀσχάλα

μὴ λίην, γίνωσκε δ' οἷος ῥυσμὸς ἀνθρώπους ἔχει.

Per leggere Omero 2: Iliade XXII, 337-366

 Τὸν δ' ὀλιγοδρανέων προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·        337-343

λίσσομ' ὑπὲρ ψυχῆς καὶ γούνων σῶν τε τοκήων

μή με ἔα παρὰ νηυσὶ κύνας καταδάψαι Ἀχαιῶν,

 340ἀλλὰ σὺ μὲν χαλκόν τε ἅλις χρυσόν τε δέδεξο

δῶρα τά τοι δώσουσι πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ,

σῶμα δὲ οἴκαδ' ἐμὸν δόμεναι πάλιν, ὄφρα πυρός με

Τρῶες καὶ Τρώων ἄλοχοι λελάχωσι θανόντα.

- Τὸν δ' ἄρ' ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·  344-354

 345μή με κύον γούνων γουνάζεο μὴ δὲ τοκήων·

αἲ γάρ πως αὐτόν με μένος καὶ θυμὸς ἀνήη

ὤμ' ἀποταμνόμενον κρέα ἔδμεναι, οἷα ἔοργας,

ὡς οὐκ ἔσθ' ὃς σῆς γε κύνας κεφαλῆς ἀπαλάλκοι,

οὐδ' εἴ κεν δεκάκις τε καὶ εἰκοσινήριτ' ἄποινα

 350στήσωσ' ἐνθάδ' ἄγοντες, ὑπόσχωνται δὲ καὶ ἄλλα,

οὐδ' εἴ κέν σ' αὐτὸν χρυσῷ ἐρύσασθαι ἀνώγοι

Δαρδανίδης Πρίαμος· οὐδ' ὧς σέ γε πότνια μήτηρ

ἐνθεμένη λεχέεσσι γοήσεται ὃν τέκεν αὐτή,

ἀλλὰ κύνες τε καὶ οἰωνοὶ κατὰ πάντα δάσονται.

 355-Τὸν δὲ καταθνῄσκων προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·    355-360

ἦ σ' εὖ γιγνώσκων προτιόσσομαι, οὐδ' ἄρ' ἔμελλον

πείσειν· ἦ γὰρ σοί γε σιδήρεος ἐν φρεσὶ θυμός.

φράζεο νῦν, μή τοί τι θεῶν μήνιμα γένωμαι

ἤματι τῷ ὅτε κέν σε Πάρις καὶ Φοῖβος Ἀπόλλων

 360ἐσθλὸν ἐόντ' ὀλέσωσιν ἐνὶ Σκαιῇσι πύλῃσιν.

- Ὣς ἄρα μιν εἰπόντα τέλος θανάτοιο κάλυψε,                 361-366

ψυχὴ δ' ἐκ ῥεθέων πταμένη Ἁϊδόσδε βεβήκει

ὃν πότμον γοόωσα λιποῦσ' ἀνδροτῆτα καὶ ἥβην.

τὸν καὶ τεθνηῶτα προσηύδα δῖος Ἀχιλλεύς·

 365τέθναθι· κῆρα δ' ἐγὼ τότε δέξομαι ὁππότε κεν δὴ

Ζεὺς ἐθέλῃ τελέσαι ἠδ' ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι.

Chakravarthi Rajagopalachari (Hosur, 1878 – Madras, 1972) 
primo governatore generale dell'India indipendente, è autore della sintesi 
in inglese del Mahabharata da cui è tratto l'episodio di Bhima che uccide Dushasana 
mettendo in atto il feroce proposito che Achille osa soltanto evocare.

Due link indispensabili per Omero

Chicago Homer

Quasi tutto quel che si può fare con il testo elettronico di Omero, soprattutto per opera di Ahuvia Kahane e Martin Mueller della Northwestern University.

Greek Hexameter Analysis

                                                                   Analisi dell'esametro

Provare per credere. Grazie a Mindaugas Strockis, dell'Università di Vilnius (e a Vincenzo Muggittu che lavora in stretto contatto con questa istituzione e mi ha segnalato questo notevole strumento).

Per leggere Omero: Iliade I, 33-100

Iliade I, 33-100

Rembrandt, Aristotele contempla il busto di Omero, 1653
New York, Metropolitan Museum

ὣς ἔφατ᾽, ἔδεισεν δ᾽ ὃ γέρων καὶ ἐπείθετο μύθῳ:    lettura 33-42
βῆ δ᾽ ἀκέων παρὰ θῖνα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης:
πολλὰ δ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπάνευθε κιὼν ἠρᾶθ᾽ ὃ γεραιὸς   35
Ἀπόλλωνι ἄνακτι, τὸν ἠΰκομος τέκε Λητώ:
κλῦθί μευ ἀργυρότοξ᾽, ὃς Χρύσην ἀμφιβέβηκας
Κίλλάν τε ζαθέην Τενέδοιό τε ἶφι ἀνάσσεις,
Σμινθεῦ εἴ ποτέ τοι χαρίεντ᾽ ἐπὶ νηὸν ἔρεψα,
ἢ εἰ δή ποτέ τοι κατὰ πίονα μηρί᾽ ἔκηα                      40
ταύρων ἠδ᾽ αἰγῶν, τὸ δέ μοι κρήηνον ἐέλδωρ:
τίσειαν Δαναοὶ ἐμὰ δάκρυα σοῖσι βέλεσσιν.

ὣς ἔφατ᾽ εὐχόμενος, τοῦ δ᾽ ἔκλυε Φοῖβος Ἀπόλλων,   lettura 43-52
βῆ δὲ κατ᾽ Οὐλύμποιο καρήνων χωόμενος κῆρ,
τόξ᾽ ὤμοισιν ἔχων ἀμφηρεφέα τε φαρέτρην:           45
ἔκλαγξαν δ᾽ ἄρ᾽ ὀϊστοὶ ἐπ᾽ ὤμων χωομένοιο,
αὐτοῦ κινηθέντος: ὃ δ᾽ ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς.
ἕζετ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπάνευθε νεῶν, μετὰ δ᾽ ἰὸν ἕηκε:
δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ᾽ ἀργυρέοιο βιοῖο:
οὐρῆας μὲν πρῶτον ἐπῴχετο καὶ κύνας ἀργούς,       50
αὐτὰρ ἔπειτ᾽ αὐτοῖσι βέλος ἐχεπευκὲς ἐφιεὶς
βάλλ᾽: αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί.

ἐννῆμαρ μὲν ἀνὰ στρατὸν ᾤχετο κῆλα θεοῖο,                lettura 53-67
τῇ δεκάτῃ δ᾽ ἀγορὴν δὲ καλέσσατο λαὸν Ἀχιλλεύς:
τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσὶ θῆκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη:            55
κήδετο γὰρ Δαναῶν, ὅτι ῥα θνήσκοντας ὁρᾶτο.
οἳ δ᾽ ἐπεὶ οὖν ἤγερθεν ὁμηγερέες τε γένοντο,
τοῖσι δ᾽ ἀνιστάμενος μετέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς:
Ἀτρεΐδη νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ὀΐω
ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴ κεν θάνατόν γε φύγοιμεν,          60
εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς:
ἀλλ᾽ ἄγε δή τινα μάντιν ἐρείομεν ἢ ἱερῆα
ἢ καὶ ὀνειροπόλον, καὶ γάρ τ᾽ ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν,
ὅς κ᾽ εἴποι ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
εἴτ᾽ ἄρ᾽ ὅ γ᾽ εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται ἠδ᾽ ἑκατόμβης,      65
αἴ κέν πως ἀρνῶν κνίσης αἰγῶν τε τελείων
βούλεται ἀντιάσας ἡμῖν ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι.

ἤτοι ὅ γ᾽ ὣς εἰπὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετο: τοῖσι δ᾽ ἀνέστη       lettura 68-83
Κάλχας Θεστορίδης οἰωνοπόλων ὄχ᾽ ἄριστος,
ὃς ᾔδη τά τ᾽ ἐόντα τά τ᾽ ἐσσόμενα πρό τ᾽ ἐόντα,         70
καὶ νήεσσ᾽ ἡγήσατ᾽ Ἀχαιῶν Ἴλιον εἴσω
ἣν διὰ μαντοσύνην, τήν οἱ πόρε Φοῖβος Ἀπόλλων:
ὅ σφιν ἐὺ φρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν:
ὦ Ἀχιλεῦ κέλεαί με Διῒ φίλε μυθήσασθαι
μῆνιν Ἀπόλλωνος ἑκατηβελέταο ἄνακτος:                    75
τοὶ γὰρ ἐγὼν ἐρέω: σὺ δὲ σύνθεο καί μοι ὄμοσσον
ἦ μέν μοι πρόφρων ἔπεσιν καὶ χερσὶν ἀρήξειν:
ἦ γὰρ ὀΐομαι ἄνδρα χολωσέμεν, ὃς μέγα πάντων
Ἀργείων κρατέει καί οἱ πείθονται Ἀχαιοί:
κρείσσων γὰρ βασιλεὺς ὅτε χώσεται ἀνδρὶ χέρηϊ:         80
εἴ περ γάρ τε χόλον γε καὶ αὐτῆμαρ καταπέψῃ,
ἀλλά τε καὶ μετόπισθεν ἔχει κότον, ὄφρα τελέσσῃ,
ἐν στήθεσσιν ἑοῖσι: σὺ δὲ φράσαι εἴ με σαώσεις.
τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς:     lettura 84-91
‘θαρσήσας μάλα εἰπὲ θεοπρόπιον ὅ τι οἶσθα:                  85
οὐ μὰ γὰρ Ἀπόλλωνα Διῒ φίλον, ᾧ τε σὺ Κάλχαν
εὐχόμενος Δαναοῖσι θεοπροπίας ἀναφαίνεις,
οὔ τις ἐμεῦ ζῶντος καὶ ἐπὶ χθονὶ δερκομένοιο
σοὶ κοίλῃς παρὰ νηυσί βαρείας χεῖρας ἐποίσει
συμπάντων Δαναῶν, οὐδ᾽ ἢν Ἀγαμέμνονα εἴπῃς,         90
ὃς νῦν πολλὸν ἄριστος Ἀχαιῶν εὔχεται εἶναι.

καὶ τότε δὴ θάρσησε καὶ ηὔδα μάντις ἀμύμων:                    lettura 92-100
οὔ τ᾽ ἄρ ὅ γ᾽ εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται οὐδ᾽ ἑκατόμβης,
ἀλλ᾽ ἕνεκ᾽ ἀρητῆρος ὃν ἠτίμησ᾽ Ἀγαμέμνων,
οὐδ᾽ ἀπέλυσε θύγατρα καὶ οὐκ ἀπεδέξατ᾽ ἄποινα,          95
τοὔνεκ᾽ ἄρ᾽ ἄλγε᾽ ἔδωκεν ἑκηβόλος ἠδ᾽ ἔτι δώσει:
οὐδ᾽ ὅ γε πρὶν Δαναοῖσιν ἀεικέα λοιγὸν ἀπώσει
πρίν γ᾽ ἀπὸ πατρὶ φίλῳ δόμεναι ἑλικώπιδα κούρην
ἀπριάτην ἀνάποινον, ἄγειν θ᾽ ἱερὴν ἑκατόμβην
ἐς Χρύσην: τότε κέν μιν ἱλασσάμενοι πεπίθοιμεν.          100